(این مقاله توسط آقای حسین معماریان ،آزاده معماریان و عماد محصل افشار تألیف شده که در فصلنامه آموزش مهندسی ایران، سال بیست و دوم، شماره ،86تابستان ،1399صص. 2 چاپ شده است. در اینجا، به نتایج این تحقیق، پرداخته می‌شود.)
در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از گسترش بی‌انگیزگی دانشجویان مهندسی از سوی استادان دانشگاه‌های مختلف ارائه شده است. علل این بی‌انگیزگی‌ها چیست و چگونه می‌توان انگیزه دانشجویان را افزایش داد؟ عوامل اثرگذار بر انگیزه می‌توانند درونی یا بیرونی باشند. خاستگاه انگیزه درونی، همچنان که از نام آن پیداست، درون فرد است؛ در مقابل، کانون انگیزه بیرونی در محیط فرد قرار دارد و به عنوان یک عامل خارجی، وی را به انجام دادن کاری خاص ترغیب می‌کند. نظر به آنکه انگیزه، عاملی اثرگذار بر یادگیری و عملکرد دانشجویان در کلاس است، شناسایی عوامل ایجادکننده بی‌انگیزگی و کوشش برای برطرف کردن آن‌ها، در موفقیت یادگیری و افزایش کیفیت آموزش نقش چشم‌گیری خواهد داشت. بدین منظور، یک نظرسنجی دو مرحله‌ای از دانشجویان مهندسی دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران صورت گرفت و عوامل دارای بیشترین و کمترین تأثیر در بی‌انگیزگی دانشجویان شناسایی شد. پس از آن، به منظور سنجش اعتبار یافته‌های این بررسی، نظرسنجی مشابهی در دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی صورت گرفت که آن هم نتایجی مشابه با نظرسنجی قبلی به دست داد. عوامل اثرگذار بر بی‌انگیزگی، منشأ درون‌دانشگاهی (برنامه درسی، آموزشگران و محیط آموزشی) بیرونی و اجتماعی دارند. از میان 27 عامل اثرگذار بررسی شده، خشک و تئوریک بودن دروس، کم بودن فعالیت‌های عملی و مهارتی و برآورده نشدن انتظارات در دانشگاه، اثرگذارترین عوامل درون‌دانشگاهی در رشد بی‌انگیزگی دانشجویان مهندسی در دو دانشگاه مورد بررسی شناسایی شدند.
انگیزه امری پیچیده و عامل اغلب رفتارهایی است که از ما سر می‌زند. انگیزه یک فرایند ناخودآ گاه روانشناختی و نه الزاما یک امر منطقی است. انگیزه نقش چشم‌گیری در یادگیری دارد. از میان دو دسته انگیزه درونی و بیرونی، انگیزه درونی کارایی بالاتری در بهبود یادگیری دارد. شناسایی و برطرف کردن عوامل مؤثر در بی‌انگیزگی، اشتیاق بـه یادگیری را افزایش می‌دهد. بررسی عوامل اثرگذار در بی‌انگیزگی دانشجویان مهندسی در دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی نشان داد که خشک و تئوریک بودن دروس، کم بودن فعالیت‌های عملی و مهارتی و حجـم زیاد برنامه درسی، سه عاملی هستند کـه بیش از همه در بی‌انگیزگی دانشجویان تأثیر دارند و باید مورد توجه خاص قرار گیرند. مسائل اثرگذار اصلی، در ایجاد سه عامل ذکرشـده، ضعف برنامه درسی و نحوه ارائه برنامه آموزشی هستند. ضعف برنامه‌های درسی مهندسی ناشی از نحوه برنامه‌ریزی و بازنگری آن‌هاست. امـروزه، دستاوردهای کم‌وبیش استانداردی بـرای آموزش کارشناسی مهندسی پیشنهاد شده است که در آن توانایی‌های پایه بـرای دانش‌آموخته مهندسی به دقت مشخص شده است. بررسی میزان دستیابی دانش‌آموختگان مهندسی به این توانایی‌ها از طریق ارزشیابی برنامه‌های آموزش مهندسی محقق می‌شود. برای اصلاح برنامه‌های درسی مهندسی کشور باید روش بازنگری برنامه‌های آموزش مهندسی کشور تغییر یابد و با توجه به نتیجه ارزیابی درونی برنامه آموزشی، برطبق روشهای رایج در جهان انجام شود.
برآورده نشدن انتظارات در دانشگاه، روش تدریس نامناسب استادان و کمبود رابطه بین استاد و دانشجو از دیگر مواردی است که در ارتباط با دانشگاه و آموزشگران بیشترین تأثیر را در بی‌انگیزگی دانشجویان مهندسی دارند. راهکار مقابله با این چالش‌ها، آشنایی اعضای هیئت علمی رشته‌های مهندسی با دستاوردهای نوینی است که در علم و هنر یاددهی-یادگیری به دست آمده است. انتشار منابع آموزشی مناسب و برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی از جمله روش‌هایی است که بدین منظور به کار گرفته می‌شوند. آموزشگران با نشان دادن اشتیاق بـه آموزش، ساماندهی مناسب درس، در نظر گرفتن تنوعی از روش‌ها و مسائل، درگیر ساختن دانشجویان در فرایند یادگیری و در نظر گرفتن سطح معقولی از پیچیدگی برای مطالب درسی، می‌توانند به برانگیختن انگیزه دانشجویان کمک کنند. استادان از سوی دیگر، ممکن است با سخنان یا رفتار خود عامل سرکوب‌کننده انگیزه دانشجویان باشند. در ادامه، برخی از روش‌هایی که به‌کارگیری آن‌ها می‌تواند انگیزه دانشجویان را افزایش دهد، معرفی شده‌اند.
با چه روش‌هایی می‌توانم انگیزه دانشجویانم را افزایش دهم؟
1- نشان دادن اشتیاق به موضوع درس و تدریس
2- تشریح واضح دستاوردهای یادگیری درس
3- رفتار برابر و عادلانه با تمام دانشجویان
4- ارائه نظرهای مثبت در خصوص عملکرد دانشجویان
5- اجتناب از ریشخند و تحقیر دانشجویان
6- پنج ثانیه تأمل قبل از تقاضای پاسخ برای یک سؤال
7- داشتن گوش شنوا برای درک نگرانی‌های دانشجویان
8- بیان داشتن انتظار بالا از دانشجویان
9- توجه دادن دانشجویان به آنچه با غیبت کردن از دست می‌دهند
10- درگیر ساختن دانشجویان در ابتدای درس با استفاده از روش بارش ذهن
11- استفاده از وسایل کمک‌آموزشی (پاورپوینت، ویدئو و ...) برای تحریک علاقه دانشجویان
12- ارتباط دادن دانش و مهارت فعلی دانشجویان با یادگیری‌های جدیدشان
13- استفاده از سؤال‌های با انتهای باز برای ارتقای تفکر خلاق دانشجویان
14- تشویق دانشجویان به کاربرد آنچه در کلاس آموخته‌اند، در شرایط خارج از کلاس
اعضای هیئت علمی باید توجه داشته باشند که گرچه اغلب به دلیل عوامل متعدد اثرگذار بیرونی، محدودیت‌هایی برای برانگیختن انگیزه دانشجویان به آموزش و یادگیری وجود دارد کـه این امر نباید موجب شود که آن‌ها از کوشش در افزایش انگیزه در دانشجویان باز ایستند.